Halk sağlığı kavramları günümüzde gelişmeye devam etmektedir. Profesyonel bir alan olarak halk sağlığı bilimsel ilerlemeleri, eski ve modern en iyi uygulamalar hakkında derin bilgilerle eğitilmiş uzmanlar gerektirmektedir. Bu uzmanların en önemli özellikleri:
- Profesyonel ve yönetsel beceriler
- Bir sorunu ele alma
- Sorunları tanımlama ve savunu yapma becerisi
- Yeni ve revize edilmiş programları başlatmak, geliştirmek ve uygulamak
- İnsani değerlere sahip olmak
- Toplulukların ve her bireyin sağlığını korumaya ve iyileştirmeye yönelik sorumluluk duygusu gerektirmektedir.
Geçmişte halk sağlığı, bulaşıcı hastalıkların kontrolüne yönelik önlemleri, öncelikle sanitasyon ve aşılama yoluyla inceleyen ve uygulayan bir disiplin olarak görülmekteydi. Modern bakteriyolojinin gelişmesinden önce gelen sağlık devrimi, sağlığın iyileştirilmesine muazzam bir katkıda bulunmuş olup ayrıca iyileştirilmiş beslenme, eğitim ve barınma gibi diğer birçok toplumsal faktör de nüfus sağlığı için önemini giderek arttırmıştır. Sağlık durumunun belirlenmesinde önemli olan faktörler:
Temel halk sağlığı kavramlarındaki değişikliklere uyum sağlayamayan sağlık sistemleri, muazzam eşitsizliklerden ve önlenebilir hastalık, engellilik ve ölüm yüklerinden muzdariptir. Halk sağlığı biliminin yaygın olarak ilişki içinde olduğu ve beraber hareket ettiği disiplinler:
- Bireyin refahını artırmak için temel ve uygulamalı bilim
- Toplumun refahını artırmak için temel ve uygulamalı bilim
- Eğitim bilimleri
- Sosyal bilimler
- Ekonomi
- Yönetim ve iletişim becerilerinin kullanımını içeren multidisipliner bir alan olarak gelişmiştir.
Bedende ve zihinde sağlık kavramının kökeni çok eskilere dayanmaktadır. Bireysel ve toplumsal sağlık ihtiyaçlarını ele alan bütünsel bir Yeni Halk Sağlığı anlayışının 21. yüzyılda ortaya çıktığı görülmektedir. Yeni Halk Sağlığı kavramı kapsam olarak geniş bir alana yayılmaktadır. Bu kapsam:
- Sağlık için çevreyi iyileştirmek
- Hastalık yüküne katkıda bulunan faktörleri azaltmak
- Doğrudan iyileştirilmiş sağlıkla ilgili faktörleri teşvik etmeye yönelik tüm topluluk ve bireysel faaliyetler
- Sağlık programları
- Aşılama
- Sağlığın teşviki ve bakımı
- Gıda etiketleme ve zenginleştirme
- İyi yönetilen, erişilebilir sağlık hizmetleri gibi geniş bir yelpazeyi oluşturmaktadır.
Dünya nüfusunda köklü değişimler ve sağlık alanındaki teknolojik gelişmeler sayesinde ortaya çıkan yeni sağlık sorunları olmaktadır. Bunlar:
Sağlık sistemleri, ilaçların ve sağlık hizmetlerinin tıbbileştirilmesinin güçlü etkisini yaşarken, devam eden reformlarla karşı karşıya kalmaya devam etmektedir. Sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi kavramları, halk sağlığının temelinin bir parçası haline gelmiştir. Moleküler biyoloji, genetik, farmakogenomik, görüntüleme, bilgi teknolojisi, bilgisayarlaştırma ve biyo ve nanoteknolojilerdeki ortaya çıkan bilimsel gelişmeler, sağlık bakım sisteminin üretkenliğini artırmak için büyük umut vaat etmektedir. Sağlık alanındaki teknolojideki ilerlemeler sayesinde:
- Daha hızlı ve daha ucuz ilaç geliştirme
- Daha hızlı ve daha ucuz aşı geliştirme
- Gelişmiş ilaç güvenliği ve etkinliği
- Daha az yan etki
- Zamanla önleme ve tedavi yöntemlerinde etkinliği gibi avantajlarda büyük ölçüde artış olmaktadır.
Yeni Halk Sağlığı kavramı sayesinde, halk sağlığının klasik konularını, kişisel sağlık hizmetlerinin organizasyonundaki adaptasyon ve finansmanı ile ilişkilendirmesi açısından önemlidir. Politik, ekonomik ve sosyal bilimlerdeki yeni gelişmeleri dahil etmek için değişen bir halk sağlığı paradigmasını oluşturmak gerekmektedir. Siyasi düzeyde, hastalık kontrolünde halk sağlığının rolünü takdir etmekteki başarısızlık, birçok toplumu ekonomik ve sosyal kalkınmada engellemektedir. Aynı zamanda organize halk sağlığı sistemlerinin, bakıma eşit erişimi sağlamak için ülkeler arasındaki ve içindeki eşitsizlikleri azaltmak için çalışma yapması gerekmektedir. Ayrıca, mevcut ve yeni gelişen bilgi ve teknolojilerle özel risk ve ihtiyaçlara sahip grupların tıbbi ve toplum sağlığı hizmetlerine erişimini sağlamak için ulusal ve yerel toplumsal düzeylerde her türden sağlığı geliştirme faaliyetleri yoluyla özel ilgi gerekmektedir. Hastalığı önlemek ve tedavi etmek için mevcut yetenekler ile ihtiyacı olan herkese gerçekten ulaşmak arasındaki büyük boşluk, hala büyük uluslararası ve dahili eşitsizliklerin kaynağıdır. Bu eşitsizlikler yalnızca gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında değil, aynı zamanda geçiş ülkeleri, orta düzey gelişmekte olan ülkeler ve hızlı ekonomik gelişme gösteren ülkelerde de mevcuttur. Halk sağlığı konusundaki tarihsel deneyim, sosyoekonomik, etnik veya diğer farklılıklara rağmen, mevcut ve yeni bilgilerin uygulamalarının geliştirilmesine ve toplumun her üyesi için yeni keşiflerin uygulanmasında sosyal dayanışmanın önemine yardımcı olmaktadır. Sağlık ortamında hayati öneme sahip siyasi irade ve liderlik, yeterli finansman ve organizasyon sistemleri planlama için iyi eğitimli personeller tarafından desteklenmelidir. Bu, iyi bir yönetim için gereken geri bildirim ve kontrol verilerini sağlamak için iyi geliştirilmiş bilgi ve belge yönetimi sistemleri gerektirmektedir.
Yeni halk sağlığı kavramının misyonu, ulusal ve küresel olarak bireyler ve topluluklar için insan sağlığını ve refahını en üst düzeye çıkarmaktır.
Bunu başarmak için gerekli olan ana çalışma konuları:
1. Tüm toplumlar için yaşam kalitesini ve sağlığı, ekonomik büyümeyi ve eşitliği en üst düzeye çıkarmak için toplumsal çabalar
2. Hastalık ve sakatlığın önlenmesi ve tedavisi
3. Sağlığı ve insan hayatını tehlikeye atan çevresel, biyolojik, mesleki, sosyal ve ekonomik faktörler:
a. Hastalıklar ve halsizlik, travma ve yaralanmalar
b. Yerel, küresel, çevre ve ekoloji
c. Gıda ürünlerinin sağlıklı beslenme, gıda güvenliği, bulunabilirliği, kalitesi, güvenliği ve satın alınabilirliği
d. Savaş, terörizm, soykırım dahil olmak üzere doğal ve insan yapımı felaketler
e. Özel risk altındaki ve özel sağlık ihtiyaçları olan nüfus grupları
4. Bireylerin ve toplumların sağlığına tıbbi, hastane ve diğer profesyonel bakımın ekonomik ve kalite standartlarını tanıyan sağlık politikası ve sağlık sistemlerinin yönetimi
5. Mevcut geniş uygulama araştırması ve tanıtımı uluslararası en iyi uygulamalar ve standartlar
6. Profesyonel halk sağlığı iş gücünün yetiştirilmesi ve tüm sağlık çalışanlarının halk sağlığı ilke ve uygulamaları konusunda eğitilmesi
7. Bilimsel ve epidemiyolojik çalışmalardan elde edilen mevcut en iyi uluslararası kanıtları ve genel amaca katkıda bulunduğu kabul edilen en iyi uygulamaları seferber edilmesi
8. Eşitlik ve yüksek mesleki ve etik standartlar ile bireysel ve toplumsal sağlık haklarını korumak ve geliştirmektir.
Kaynak: Halk Sağlığı kitabı – Prof.Dr. Eray YURTSEVEN
