Difüzyon nedir? Basit ve Kolaylaştırılmış Difüzyon hakkında bir çok bilgiyi bu yazıda bulabilirsiniz. Öncelikle difüzyonu tanımlayarak başlayalım; Difüzyon yayılma olarak da bilinir. Maddelerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru kendiliğinden yayılmasıdır.
Su içine damlatılan mürekkebin yayılması difüzyon örneğidir. Difüzyon iki ortam arasındaki yoğunluk farkından dolayı gerçekleştiğinden ortam yoğunlukları eşitlenene kadar devam eder.
Difüzyonda moleküller kinetik enerjileri sayesinde hareket eder. Hareketin hızı molekülün katı, sıvı ve gaz oluşuna göre değişir. Gaz molekülleri katı ve sıvı moleküllere göre daha hızlı difüzyona uğrar. Ortam sıcaklığının artması moleküllerin kinetik enerjisinin dolayısıyla difüzyon hızının artmasını sağlar.
Difüzyon, canlı ve cansız ortamlarda gerçekleşebilir. Basit ve kolaylaştırılmış difüzyon olmak üzere iki çeşidi vardır.
Basit Difüzyon Nedir?
Basit difüzyonla madde geçişi fosfolipit moleküllerinin arasından olur. Dolayısıyla yağda çözünen moleküller, yağı çözen moleküller ve gazlar basit difüzyon ile taşınır. Bu taşıma yönteminde taşıyıcı protein kullanılmaz.
Basit difüzyon madde alışverişinin gerçekleştiği iki ortamın yoğunlukları eşitleninceye kadar devam eder. Çift yönlü gerçekleşebilir. Yani bu taşıma şekliyle hücreye madde alınabildiği gibi hücreden dışarı madde de atılabilir.
- küçük moleküller büyük moleküllere göre, (Örneğin, O2 gazı CO2 gazından daha hızlı difüzyona uğrar)
- yağda çözünenler suda çözünenlere göre, (Örneğin, A vitamini B vitaminine göre daha hızlı difüzyona uğrar)
- nötr atomlar iyonlara göre, (Örneğin, Mg atomu Na+ iyonundan daha hızlı difüzyona uğrar)
- negatif iyonlar pozitif iyonlara göre (Örneğin, Cl– iyonu Na+ iyonundan daha hızlı difüzyona uğrar) daha hızlı difüzyona uğrar.
Kolaylaştırılmış Difüzyon Nedir?
Zardan geçebilecek moleküllerin çok yoğun oldukları bölgeden az yoğun oldukları bölgeye taşınmasıdır.
Taşıma sırasında ATP harcanmaz. Fakat basit difüzyondan farklı olarak taşıyıcı proteinler ve enzimler kullanılır. Su ve suda çözünen moleküller bu yolla taşınır. Örneğin, glikoz, galaktoz, fruktoz, iyonlar, tuzlar, amino asitler kolaylaştırılmış difüzyon ile taşınabilen maddelerdir.
Bu olayda görev alan enzimler taşınacak maddenin taşıyıcı proteine bağlanıp ayrılmasında görevlidir.
Bu taşıma şekli her iki taraftaki madde yoğunluğu eşitleninceye kadar devam eder. Kolaylaştırılmış difüzyon olayında görev alan kanal proteinleri vardır. Bu proteinler taşıyıcı proteinler gibi şekil değişikliğine uğramaz. Sürekli açık hâlde bulunur. Taşıyıcı proteinler ve kanal proteinleri, taşınacak maddeye özeldir. Her molekül her taşıyıcı protein ile taşınamaz.
Basit difüzyon ve kolaylaştırılmış difüzyon hızını etkileyen faktörler:
- Molekül büyüklüğü arttıkça basit difüzyon ve kolaylaştırılmış difüzyon hızı azalır.
- Sıcaklık arttıkça basit difüzyon hızı artar. Kolaylaştırılmış difüzyon hızı da artar ancak kolaylaştırılmış difüzyon hızı bir süre sonra olumsuz etkilenir. Çünkü bu taşıma şeklinde kullanılan taşıyıcı proteinler ve enzimler artan sıcaklık nedeniyle denatüre olurlar.
- Yoğunluk farkı ve difüzyon yüzey alanı arttıkça basit difüzyonla kolaylaştırılmış difüzyon hızı artar.
Ayrıca bakınız:
