Mitoz Nedir, Özellikleri Nelerdir?
Bir hücrenin genetik bilgisini içeren DNA’ya genom adı verilir. Prokaryot hücrelerin genomu halkasal yapıda bir DNA’dan oluşur.
Ökaryot hücreler ise birden fazla doğrusal DNA’dan oluşmaktadır. Ökaryot bir hücredeki DNA’nın toplam uzunluğu çok fazladır. Örneğin bir insan hücresi yaklaşık 2 metre boyunda bir DNA içerir. Ancak DNA, hücre çekirdeğinin içinde kıvrılarak bir yumak şeklinde bulunduğundan insan hücresinin içinde kapladığı alan azdır.
Hücre çekirdeğinde bulunan kalıtım maddesi (DNA), hücre bölünme aşamasında değilken dağınık, ipliksi ve yumak şeklindedir. Bu yumak şeklindeki ipliksi yapıya kromatin ağı denir. Hücre bölünme evresine girmeden önce DNA kendini eşler. Eşlemeden sonra kromatin iplikler yoğunlaşarak kısalıp kalınlaşır ve kromozomlara dönüşür. Kromozom oluşumu sayesinde DNA yavru hücrelere hatasız ve eksiksiz bir şekilde dağıtılır.
Eşlenmiş kromozomun yapısı
Kromozom, DNA eşlenmesinden dolayı birbirinin aynısı olan iki parçadan oluşur. Bu parçaların her birine kromatit denir. Bu kromatitler aynı DNA’ları bulundurduğu için kardeş kromatitler olarak adlandırılır. Kardeş kromotitleri bir arada tutan kısma sentromer denir. Sentromerlerin üzerinde bulunan, genellikle protein yapılı olan özelleşmiş bölgelere kinetokor denir. Kinetokorlar hücre bölünmeleri sırasında iğ ipliklerinin tutunduğu bölgelerdir.
Kromozomlar, çoğu hücrede çiftler hâlinde bulunur. Bu kromozomların büyüklükleri ve sentromer konumları aynıdır. Aynı karekterleri kontrol eden genlere sahiptir. Bu kromozomlara homolog kromozomlar denir. İnsan vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunur. Bu kromozomların 23’ü anneden, 23’ü babadan gelir.
Homolog kromozomlar ve kardeş kromatitler
Kromozomları çiftler hâlinde (iki takım) bulunduran hücrelere diploit hücre denir ve 2n ile gösterilir. Kromozomları çiftler hâlinde bulundurmayan (tek takım) hücrelere ise haploit hücre denir ve n ile gösterilir. İnsanın üreme hücreleri haploitken vücut hücreleri diploittir. Örneğin diploit kromozom sayısı insanın vücut hücrelerinde 2n = 46, sirke sineğinde 2n = 8, ayçiçeğinde 2n = 34; haploit kromozom sayısı insan üreme hücrelerinde n = 23, sirke sineğinde n = 4, ayçiçeğinde n = 17’dir. Kromozom sayısı canlının türüne göre değişir. Aynı türdeki sağlıklı bireylerin kromozom sayısı aynıdır. Ancak aynı sayıda kromozom taşıyan tüm canlılar aynı türden olmayabilir.
Örneğin insanlar gibi kurtbağrı bitkisi ve siyah moli balığı da 46 kromozom taşır. Bu üç canlı farklı türdendir. Kromozom sayısının çok ya da az olması canlının gelişmişliği ile ilişkilendirilmez . Gelişmişliği kromozomlar üzerindeki genler belirler.
Canlı türleri ve kromozom sayıları
Hücrenin hayatı sırasında gerçekleşen metabolik olaylar arasında çok etkili bir haberleşme sistemi vardır. Bu sistem “sinyal iletim sistemi” olarak bilinir. İki hücre bölünmesi arasındaki dönem hücre döngüsü olarak adlandırılır. Mitoz, hücre döngüsünün sadece bir kısmını kapsar. Hücre döngüsü; interfaz, çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplazma bölünmesi (sitokinez) evrelerini kapsar.
