Karakterlerle ilgili iki bireyin gametlerinin birleşmesine çaprazlama adı verilir.
Çaprazlanan ebeveynlere parental döl (atasal döl/P dölü), yavrularına F₁ dölü (filial/oğul döl) denir. F₁ dölünde elde edilen heterozigot genotipli bireylere monohibrit adı verilir. İki monohibrit bireyin çaprazlanmasına monohibrit çaprazlama denir. F₁ dölünün kendi arasında çaprazlanmasıyla oluşan kuşağa F₂ dölü denir.
Mendel, tüm özellikleri taşıyan ilk üç kuşağı (P, F₁ ve F₂) izlemiş ve tüm sonuçları kayıt altına almıştır. Mendel, bir karakter için farklı fenotipte homozigot bezelyeleri çaprazlayarak F₁ dölünü elde etmiştir. Örneğin tohum şekli bakımından homozigot yuvarlak (DD) ve buruşuk (dd) tohumlu bezelyeler çaprazlandığında heterozigot yuvarlak (Dd) tohumlu bezelyeler (F₁) oluşmuştur (melezleme). Mendel, F₁ dölünün bütün bireylerinin heterozigot (Dd) olup birbirine benzediğini tespit etmiş olup buna benzerlik ilkesi demiştir.
Bireyin kendi genotipindeki bir bireyle çaprazlanmasına kendileştirme denir. F₁ bireylerinin kendileştirilmesi ile F₂ dölü elde edilir.
Elde edilen F₂ dölünün 705’inin yuvarlak, 224’ünün buruşuk tohumlu bezelyelerden oluştuğu görülmüştür. Bu sayılardan yaklaşık ¾’ü yuvarlak tohumlu, ¼’ü buruşuk tohumludur. Yuvarlak tohumun buruşuk tohuma oranı 3:1’dir. F₂’deki genotip oranı ¼ homozigot baskın, 2/4 heterozigot, ¼ homozigot çekiniktir. Diğer karakterler için aynı çaprazlamalar yapıldığında F₂ dölünün fenotip oranının yaklaşık olarak 3:1 olduğu ve genotip oranının yaklaşık 1:2:1 olduğu görülmüştür.
Mendel, F₂’de elde ettiği fenotip sonuçlarına göre F₁’de gizli kalan çekinik özelliğin F₂’de ortaya çıktığını tespit etmiştir. Bir karaktere ait alellerden her biri eşit olasılıkla birbirinden ayrılır ve farklı gametlere giderler. Mendel, buna ayrılma ilkesi adını vermiştir.
Punnett (panıt) karesi yöntemi, genetik çaprazlama sonuçlarını tahmin etmede kullanılan bir diyagram yöntemidir. Punnett karesinde erkek bireyin gametleri yatay, dişi bireyin gametleri dikey sütunlara yazılarak diyagram doldurulur.
Yandaki tabloda Mendel’in yaptığı monohibrit çaprazlamanın Punnett karesinde gösterimi verilmiştir.
