Çok Alellik Nedir?
  1. Anasayfa
  2. Kalıtımın Genel İlkeleri

Çok Alellik Nedir?

0

Klasik Mendel genetiğinde bir genin aktarımından iki alel sorumludur (S ve s gibi). Fakat bazı özelliklerin belirlenmesinde tür içinde ikiden fazla alel çeşidi etkili olabilir.

Örneğin insan kan gruplarının ortaya çıkmasından üç farklı alel (A, B ve O) sorumludur.

Alyuvar zarında bulunan antijen ve kan plazmasında oluşturulan antikora göre A antijeni taşıyan bir birey, A kan grubu; B antijeni taşıyan birey, B grubu; hem A antijeni hem de B antijeni taşıyan birey, AB kan grubuna sahiptir. Ancak hiç antijen taşımayan bireyler, O kan grubuna sahip olur. Kan gruplarının çeşitlerine göre plazmada antijen uyarısına cevap veren proteinler vardır. Bu proteinlere antikor denir.

A kan grubuna sahip bir bireyin kan plazmasında anti-B, B kan grubuna sahip bir bireyin kan plazmasında anti-A vardır. Diğer yandan O kan grubundan olan bir bireyin kan plazmasında hem anti-A hem de anti-B bulunur. Ancak AB kan grubundan olan bireylerin kan plazmasında bu antijenlere karşı antikor bulunmaz.

A, B ve O alelleri kendi aralarında değerlendirildiğinde “A ve B’’ alelleri “O” aleli üzerinde dominant etkiye sahiptir. A ve B alelleri arasında dominantlık olmayıp bunlar birbirine eş baskındır. “O” aleli, homozigot resesif durumda olduğu zaman özelliğini ortaya çıkararak bireylerin “O” kan grubuna sahip olmasına neden olur. Bu resesif etkiye rağmen dünya üzerindeki en yaygın kan grubunun “O” olduğu görülmektedir.

ABO Kan Grubu Sisteminin Üç Farklı Alelle Kalıtımı
ABO Kan Grubu Sisteminin Üç Farklı Alelle Kalıtımı

Kan gruplarının kalıtımında A, B ve O sisteminin yanı sıra Rh faktörü de bulunmaktadır. Rh ilk defa Rhesus (Resuz) cinsi maymunların alyuvarında rastlanılmış bir proteindir. İnsan alyuvarlarında da bulunan bu protein baskın bir genin (R) etkisiyle oluşmaktadır. Bu proteinleri bulunduran bireyler, Rh+ (Rh pozitif) fenotipinde olup homozigot “RR” ve heterozigot “Rr” genotipe sahip olabilir. Bu proteini bulundurmayan bireyler ise Rh− (Rh negatif) fenotipinde olup “rr” genotipindedir. İnsanların Rh faktörü bakımından sahip olabilecekleri fenotip ve genotipler aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Rh Faktörünün Kalıtımı
Rh Faktörünün Kalıtımı

Rh− kan gruplu bir anne, Rh+ kan gruplu bir bebeğe gebe kalırsa anne ve bebek arasında Rh uyuşmazlığı (kan uyuşmazlığı = eritroblastosis fetalis) gelişebilir. Doğum sırasında bebekten anne kanına geçen Rh+ faktörü, annenin bağışıklık sistemini uyarır ve Rh+ faktörüne karşı antikor üretimi başlar. Annede üretilen bu antikorlar ikinci bebeğe geçer ve bebeğe ait kan hücrelerini parçalar. Bunun sonucunda bebekte sarılık , anemi, beyin hasarı ve kalp yetmezliği görülebilir. Bu durum tedavi edilmediğinde bebeğin hayatını kaybetmesine neden olabilir.

Rh uyuşmazlığı annenin ilk gebeliğinde bir sorun oluşturmaz. Çünkü annede antikorların oluşması ve bebeğe geçmesi sürecinde zaten doğum olayı gerçekleşmiş olur. Bundan sonraki gebeliklerde bebek Rh+ kan gruplu ise annede ilk gebelikte hazır olan antikorlar bebeğin kanına karışarak Rh uyuşmazlığına bağlı sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına sebep olur.

Kan grupları dışında tavşanlardaki kıl (post) kalıtımı ve sirke sineğinin [Drosophila melanogaster (Dırosofila melanogaster)] göz rengi kalıtımı çok alelliliğe örnek olarak verilebilir. Sirke sinekleri normalde kırmızı göz rengine sahiptir. Fakat bazen beyaz, parlak kırmızı, vişne rengi, fildişi ya da kayısı rengi gözleri olan sirke sinekleri de görülebilir . Bu göz renkleri farklı aleller tarafından kontrol edilir.

Drosophila melanogasterde çok alellilikle ortaya çıkan farklı göz renkleri
Drosophila melanogasterde çok alellilikle ortaya çıkan farklı göz renkleri

Kırmızı göz rengi diğer tüm göz renkleri üzerinde dominanttır. Ancak heterozigot durumda diğer iki alel bir arada bulunursa farklı göz renkleri ortaya çıkar.

İlginizi Çekebilir

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir