Mikroskopta inceleme yapabilmek için objelerin mikroskopta incelenebilecek hâle getirilmesi gerekir. İncelenecek objeden kesit alınması, kesitin lam üzerine yerleştirilmesi, gerekiyorsa boyanması ve en sonunda üzerine lamelin kapatılması işlemine preparasyon; bu işlemlerden geçerek hazırlanmış örneğe ise preparat denir.
Preparasyon işleminin ilk basamağı olan kesit alma, bisturi veya mikrotom denilen özel bir alet yardımıyla yapılır. Bütün hâldeki bisturi kullanıcıya zarar verebileceği için yatay kısmından ikiye bölünmeli ve kullanım esnasında çok dikkatli olunmalıdır. Alınan kesit ne kadar ince olursa incelenecek yapılar da mikroskopta o kadar net görünür. Bu nedenle kesitin mümkün olduğunca dikkatli bir şekilde alınması gerekir. Hatta aynı örnekten birden fazla alınan kesit, aynı preparata yerleştirilirse örneklerden daha net görüntüye sahip olan incelemede kullanılabilir.
Kesitin kalın olması durumunda yeni bir preparat hazırlamak için yaşanacak zaman kaybı bu şekilde önlenmiş olur. Görüntü kalitesini etkileyen diğer bir faktör de lam ve lamelin temizliğidir. Bu nedenle preparat hazırlamak için kullanılacak lam ve lamelin kuru ve yumuşak bir bezle silinmesi ve kenarlarından tutulması gerekir.
Lam daha kalın bir cam malzeme olduğundan, hazırlanan preparatta hastalık yapıcı herhangi bir bakteri kullanılmadıysa yıkanıp kurutularak defalarca kullanılabilir. Ancak lamel oldukça ince olduğundan yıkama ve kurulama sırasında kırılabilir, bu nedenle genellikle tek kullanımlıktır.
Preparat hazırlarken lam üzerine damlatılan sıvıya inceleme ortamı denir. Alınan kesitler lama damlatılan inceleme ortamının üzerine bırakılarak lamel 45 derecelik açıyla kapatılır. Böylece lam ve lamel arasında hava kabarcıklarının oluşumu engellenmiş ve görüntünün netliği artırılmış olur.
Bazı durumlarda inceleme ortamı olarak su yerine çeşitli biyolojik boyalar da kullanılabilir. Bu şekilde hücresel yapıların bazıları boyanarak diğer kısımlardan ayırt edilmesi sağlanır.
Örneğin bitki gövdesinden alınan bir kesitle preparat hazırlanırken inceleme ortamı olarak su yerine lugol kullanılırsa ksilem adı verilen iletim demetlerinin trake ve trakeid hücreleri çok daha net görülebilir. Çünkü lugol, bu hücrelerin çeperlerinin kırmızı veya kiremit rengine boyanmasını sağlar. İnceleme ortamının miktarındaki fazlalık, lamelin kapatılmasından sonra, bir kurutma kâğıdı yardımıyla lamelin kenarından emdirilerek uzaklaştırılabilir. Bu şekilde hazırlanan preparat mikroskop altında incelemeye hazır hâle gelir.
Mikroskopta Görüntünün Bulunması
Preparat hazırlandıktan sonra objenin görüntülenebilmesi için mikroskobun kullanıma hazır duruma getirilmesi gerekir. Bunun için mikroskop çalıştırılır ve ışığı açıldıktan sonra tabla, makro vida yardımıyla en alt seviyeye getirilir. Revolverin döndürülmesiyle büyütme gücü en düşük olan objektif (4X) yani arama objektifi, oküler ile aynı hizaya getirilir. Hazırlanan preparat lamel yukarıya bakacak şekilde tablaya yerleştirilir ve klipslerle sabitlenir. Makro vida ile tabla, net bir görüntü elde edilinceye kadar yukarı kaldırılır. Arama objektifi ile görüntü bulunurken kesinlikle mikro vida kullanılmaz. Daha sonra revolver döndürülerek 10X büyütme gücüne sahip objektife geçilir. Mikro vida kullanılarak görüntünün netliği sağlanır. Eğer gerekiyorsa 40X büyütme gücüne sahip olan objektife geçilir ve mikro vida ile netlik ayarı yapılır. Basit görüntüleme işlemlerinde 100X’lik objektifin kullanılmasına gerek yoktur. Ancak kullanılacaksa mutlaka immersiyon yağı ile birlikte kullanılmalıdır. Aksi taktirde net bir görüntü elde edilemez.
Dikkat edilmesi gereken diğer bir konu da 10X, 40X ve 100X büyütme gücüne sahip objektiflerle inceleme yapılırken görüntü netliğini sağlamak için sadece mikro vidanın kullanılmasıdır. Bu aşamada asla makro vida ile netleştirme yapılmaz. İnceleme sırasında preparattaki objenin farklı kısımlarını gözlemlemek için tabla, X ve Y eksen vidaları ile ileri-geri ve sağa-sola hareket ettirilir. Ayrıca ışık kaynağından çıkıp diyaframdan geçerek preparata ulaşan ışığın yoğunluğu da görüntü kalitesini etkileyen diğer bir faktördür. Bu nedenle gerekli durumlarda mikroskobun ışık şiddeti ayarı da yapılmalıdır. İnceleme bittiğinde ilk önce tabla makro vida yardımıyla en alt seviyeye indirilir. Klipsler açılarak preparat çıkarılır ve revolver döndürülerek arama objektifi oküler ile aynı hizaya getirilir. Başka bir inceleme yapılacaksa yeni preparat tablaya yerleştirilerek aynı işlemler en baştan tekrarlanır. Ancak çalışma tamamen bittiyse mikroskop kapatılır, fişi çekilir ve kılıfı takılır. Çalışma tamamlandıktan sonra kişisel hijyeni sağlamak amacıyla eller sabunlu su ile yıkanmalıdır. Eğer mikroskopta hastalık etkeni olan herhangi bir bakteri türü incelendiyse ellerin ayrıca %70’lik etil alkol çözeltisiyle de yıkanması ve preparatların kontaminasyona yol açmayacak şekilde temizlenmesi gerekir.
