Proteinler; Hücre zarının, organellerin, kas, kıkırdak, kemik gibi dokuların, bazı hormon ve enzimlerin yapısına katılır. Karbon (C), oksijen (O), hidrojen (H), azot (N) ve kükürt (S) atomlarını içerir. Hücrede ribozom adı verilen organellerde sentezlenir.
Proteinleri oluşturan yapı taşları aminoasitlerdir. Canlılar tarafından sentezlenebilen yirmi çeşit amino asit vardır. Proteinler bu amino asitlerin çeşitli kombinasyonlarla birleşmesinden oluşur. Protein molekülü yüzlerce hatta binlerce amino asit içermektedir. Protein zincirlerinde bulunan aminoasitlerin sayısı ve dizilimi farklı protein çeşitlerinin oluşmasını sağlar.
Amino asitler; amino grubu, karboksil grubu, bir karbon atomu, bir hidrojen atomu ve R ile gösterilen radikal grup (değişken grup) içerir. Değişken grubun özellikleri amino asidin kendine özgü yapısını belirler.
Aminoasitler birbirine peptit bağıyla bağlanır. İki aminoasidin bağlanmasıyla oluşan yapıya dipeptit denir. Bu esnada bir molekül su açığa çıkar. Bu olay aşağıda verilen denklemdeki gibi gösterilebilir:
Amino asit + Amino asit –> Dipeptit + Su
Canlılarda 20 çeşit aminoasit vardır. Birçok bakteri ve bitki bu 20 çeşit amino asitin hepsini sentezleyebildiği hâlde, hayvanlar ancak 12 kadarını sentezleyebilir. Hayvanlar, sentezleyemedikleri aminoasitleri dışarıdan besin yoluyla alır. Bu aminoasitlere temel (esansiyel) aminoasit denir.
Yüzlerce aminoasidin birleşmesiyle oluşan zincirler polipeptit olarak adlandırılır. Proteinler genellikle birden fazla polipeptit zinciri içerir. Proteinler birçok metabolik olayın gerçekleşmesinde görev alır.
Eter, kloroform gibi çözücüler ile sıcaklık, pH, tuz derişimi gibi koşullar proteinin yapısını bozar. Bu olaya denatürasyon denir.
Proteinlerin Organizmadaki Önemli Etkileri
- Hücre yapımında ve dokuların onarımında görev alır.
- Hücre zarının yapısına katılarak madde geçişlerinde görev yapar.
- Antikor yapısına katılarak vücudun bağışıklığında görev alır.
- Hemoglobin yapısına katılarak solunum gazlarının taşınmasında görev alır.
- Kan proteinlerinden albümin ve globulini oluşturarak kanın ozmotik basıncının düzenlenmesinde, fibrinojenin yapısına katılarak kan pıhtılaşmasında görev alır.
- Hücre içi ve dışı sıvıların pH değişimlerini dengeleyerek homeostasıinin korunmasında rol oynar.
- Zorunlu durumlarda enerji kaynağı olarak kullanılır.
