Hücre içindeki çözünmüş katı moleküllerin hücrenin yüzeyine yaptığı basınca osmotik basınç denir.
Turgor Basıncı
Hücre içinde bulunan suyun hücre zarına yaptığı basınçtır. Osmotik basıncın artışı ile hücrede su alma isteği artar. Osmotik basınç ile turgor basıncı arasındaki farka ise emme kuvveti denir.
Osmotik basınç ile emme kuvveti doğru orantılıdır. Turgor basıncı ile osmotik basınç ve emme kuvveti ise ters orantılıdır.
- Hipertonik Çözelti: Hücre sitoplazmasının yoğunluğundan daha yüksek yoğunluğa sahip çözeltilere hipertonik çözelti denir.
Çözeltinin yoğunluğu hücrenin yoğunluğundan daha yüksek olduğundan dolayı emme kuvveti de hücrenin emme kuvvetinden daha yüksektir. Bu nedenle su molekülleri osmoz ile hücreden çözeltiye geçer. Dolayısıyla hücre, su kaybederek büzülür. Bu olaya plazmoliz denir. Plazmoliz sonucu hücrenin osmotik basıncı ve emme kuvveti artar, turgor basıncı ise azalır.
- İzotonik Çözelti: Yoğunluğu hücre sitoplazmasının yoğunluğuna eşit olan çözeltidir. Yani hücre, ortamı ile denge hâlindedir. Hücre ile çözelti arasında madde alışverişi olur fakat eşit oranda olur. Bu nedenle hücrenin osmotik basıncı, emme kuvveti ve turgor basıncı değişmez.
- Hipotonik Çözelti: Yoğunluğu, hücrenin sitoplazmasının yoğunluğundan daha az olan çözeltilerdir. Su molekülleri osmoz ile hücrenin içine doğru hareket eder. Hücrenin turgor basıncı artarken osmotik basıncı ve emme kuvveti azalır. Hücrenin bu şekilde su alarak şişmiş hâline turgor denir.
Çeper taşımayan hücreler hipotonik ortamlarda aşırı su aldıklarında patlayabilir. Bu olaya hemoliz denir. Fakat çeperi olan hücreler örneğin bitki hücreleri turgor durumuna gelir. Hemoliz olmazlar. Çünkü çeperleri serttir. Su basıncına dayanabilir. yyPlazmoliz olmuş hücre, hipotonik ortama konulduğunda su alarak eski hâline döner. Bu olaya da deplazmoliz denir.
Hücreler farklı yoğunluklara sahip çözeltilere atıldığında hücrede görülen değişimler şu şekildedir:
