Sindirim sistemi, eğitim sistemimizde Biyoloji dersi 6. sınıf konusu olarak yer almaktadır. Yazıda sindirim sistemi nedir, hangi organlardan oluşur ve sindirim sisteminin özellikleri hakkında bilgi bulabilirsiniz.
İçindekiler
Sindirim Sistemi?
Sindirim; besinlerin yapı taşlarına kadar parçalanmasıdır. Vücutta gerçekleşen yaşamsal faaliyetler için enerji gereklidir. Bu enerji besinlerden sağlanır. Besinlerin vücutta kullanılabilir hâle gelmesi için sindirim sistemi tarafından sindirilmesi gerekir.
Yapı taşlarına kadar parçalanan besinler kolaylıkla hücre içine alınarak solunum tepkimelerinde kullanılır. Böylece yaşamsal faaliyetler için gerekli olan enerji üretilir. Mekanik sindirim ve kimyasal sindirim olmak üzere iki tip sindirim vardır. Mekanik sindirim besinlerin fiziksel olarak küçük parçalara ayrılmasıdır. Kimyasal sindirim ise enzimler ile besinlerin yapı taşlarına parçalanmasıdır.
Bağışıklığın en önemli parçası sindirim sistemidir. Sindirim sistemi ve solunum sistemi diğer sistemleri beslemek için birlikte çalışırlar. Sindirim sisteminin sorunsuz çalışması ile kemik ve kas dokusu sağlığını korur ayrıca dolaşım sistemi sorunsuz çalışır.
Sindirim sistmeini, sindirim kanalındaki organlar, pankreas, karaciğer ve safra kesesinden oluşur. Sindirim kanalını; ağız, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüs sindirim kanalında yer alan organlardan oluşur. Sindirim eyleminin sorunsuz gerçekleşmesi için bu organlar birbirleriyle uyum içinde çalışmalıdır.
Sindirim yolunda mantar, bakteri ve virüs gibi yararlı mikroorganizmaların yanı sıra mide asidi ve safra gibi salgılarda vardır. Bağırsaklarda bulunan yararlı bakteriler, vitaminlerin ve kısa zincirli yağ asitlerinin sentezlenmesini gerçekleştirir.
Sindirim Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi
Sindirim sistemi sindirim kanalı ve bu kanala salgılarını döken sindirime yardımcı organlardan oluşur.
Sindirim Sisteminde Ağız
Besinlerin sindirimi ağızda başlar. Ağız; dudak, yanak, damak ve yutakla çevrilmiş bir boşluktur. Ağız boşluğunda dil, dişler ve tükürük bezlerinden salgılanan tükürük salgısı bulunur. Dişler besinleri parçalayarak fiziksel olarak küçük parçalara ayrılmasını sağlar. Böylece sindirim enzimlerinin etki yüzeyini arttırır.
İnsanda 6. aydan itibaren süt dişleri çıkmaya başlar. 6-7 yaşlarında ise süt dişleri dökülerek yerini kalıcı dişlere bırakır. Yetişkin bir insanda alt ve üst çenede 8 kesici, 4 köpek, 8 küçük azı ve 12 büyük azı dişi olmak üzere toplam 32 diş bulunur. Kesici dişler besini kesmeye, köpek dişleri parçalamaya, azı dişleri ise öğütmeye yarar. Dil, tat alma organıdır. Besinleri çiğnemeye, çiğnenen besinlerin yutağa doğru itilmesine ve konuşmaya yardımcı olur. Tükürük salgısı, hem besinleri yumuşatarak sindirilmesini kolaylaştırır hem de içerdiği sindirim enzimleri sayesinde besinlerin sindirilmesini sağlar.
Sindirim Sisteminde Yutak
Yutak; ağız boşluğu, burun boşluğu, yemek ve soluk borusu arasındaki bölümdür. Ağızda çiğnenen besinlerin yemek borusuna iletilmesini sağlar. Bu olaya yutkunma denir. Yutkunma sırasında gırtlak kapağı (epiglotis) soluk borusunu kapatır. Böylece besinlerin soluk borusuna kaçması engellenir.
Sindirim Sisteminde Yemek Borusu
Yemek borusu yutak ile mide arasında bulunur. Yaklaşık 25 cm uzunluğunda, 2 cm çapında, kaslı bir borudur. Yemek borusu dıştan içe doğru bağ doku, düz kas ve mukoza tabakasından oluşur. Mukoza tabakasındaki salgı hücreleri mukus adı verilen salgı üretir. Bu salgı yemek borusunun iç yüzeyini kayganlaştırarak besinlerin yemek borusunda ilerlemesi kolaylaşır.
Yemek borusunun başlangıcındaki kaslar çizgili kas olduğu için yutma olayı istemli olarak gerçekleşir. Yemek borusunun devamındaki kaslar ise düz kaslardır. Bu yüzden besinler istemsiz çalışan bu kasların peristaltik kasılma hareketleri ile mideye doğru ilerletilir. Kusma olayında ise peristaltik hareketler mideden ağza doğru gerçekleşir.
Sindirim Sisteminde Mide
Mide sindirim kanalının yemek borusu ile ince bağırsak arasında kalan bölümüdür. Midenin yemek borusu ile birleştiği yere mide ağzı (kardia), ince bağırsak ile birleştiği yere mide kapısı (pilor) denir. Kardia midedeki besinlerin yemek borusuna, pilor ince bağırsaktaki besinlerin mideye geçmesini engeller. Mide dıştan içe doğru; bağ doku, düz kaslar ve mukoza tabakasından oluşur.
En dışta bulunan bağ doku, midenin korunmasını sağlar. Üzeri periton adı verilen ince bir zar ile örtülüdür. Bu zarın salgıladığı sıvı midenin dıştan kaygan olmasını sağlayarak sürtünmeye karşı mideyi korur. Düz kaslar enine, boyuna ve çapraz olarak yerleşir. Bu sayede düzenli olarak kasılıp gevşeyerek hem besinlerin mide öz suyu ile karışmasını hem de mekanik olarak sindirilmesini sağlar. Mide öz suyu ile karışarak bulamaç hâline gelen besinler kimus adını alır. Midede kısmen sindirilen kimus ince bağırsağa geçer. En içte bulunan mukoza tabakasının hücreleri sindirim enzimleri ve mukustan oluşan bir salgı salgılar. Bu salgıya mide öz suyu denir. Mide öz suyunda HCl (hidroklorik asit), mukus ve pepsinojen bulunur. HCI kuvvetli bir asittir ve pH’si yaklaşık 2’dir. Pepsinojen enzimini aktifleştirerek pepsin hâline gelmesini sağlar. Mukus midenin iç yüzeyinde bir tabaka oluşturarak mide hücrelerinin HCl’ den zarar görmesini engeller ve proteinleri sindiren pepsin enzimine karşı mide hücrelerini korur. Pepsinojen; proteinleri sindiren pepsin enziminin aktif olmayan hâline verilen isimdir. Pepsin enzimi sindirimde görev almadığı zamanlar inaktif formu olan pepsinojen hâlindedir. Böylece mide dokusunun pepsinden zarar görmesi önlenir.
Midenin çalışması vagus siniri ve gastrin hormonu ile düzenlenir. Besini görmek, koklamak veya besinin mide duvarına dokunması vagus sinirini uyarır. Vagus siniri de mide bezlerini uyararak gastrin hormonu salgılatır. Gastrin hormonu da mide özsuyu salgılanmasını arttırır.
Sindirim Sisteminde İnce Bağırsak
İnce bağırsak; mide ile kalın bağırsak arasında bulunan, yaklaşık 3 cm çapında, 7,5 m uzunluğunda bir organdır. Besinlerin kimyasal sindirimi ince bağırsakta tamamlanır. Kimyasal sindirimi tamamlanarak yapı taşına kadar parçalanan besinler ince bağırsakta emilerek kana karışır.
İnce bağırsağın mideden sonra gelen ilk bölümüne onikiparmak bağırsağı (duodenum), orta bölümüne boş bağırsak (jejenum), son bölümüne kıvrımlı bağırsak (ileum) denir. Onikiparmak bağırsağı ince bağırsağın başlangıç bölümüdür. Karaciğer ve pankreastan gelen salgılar buraya dökülür. Boş bağırsak ince bağırsağın onikiparmak bağırsağından sonra gelen bölümüdür. Sindirilen besinlerin çoğu burada emilir. Kıvrımlı bağırsak ince bağırsağın son bölümüdür. İnce bağırsakta emilimi gerçekleşmeyen besin maddeleri ile sindirim artıkları peristaltik hareketlerle kıvrımlı bağırsaktan kalın bağırsağa iletilir.
İnce bağırsak da mide gibi dıştan içe doğru bağ doku, düz kas dokusu ve mukoza tabakasından oluşur. Bağ doku en dışta bulunur ve ince bağırsağın korunmasını sağlar. Bağ dokunun altında yer alan düz kas dokusu peristaltik hareketlerle mideden gelen kimüsün ince bağırsakta ilerlemesini sağlar. İnce bağırsağın iç yüzeyini kaplayan mukoza tabakasındaki hücreler mukus ve ince bağırsak öz suyu salgılar. Mukus mide iç yüzeyini kaplayarak midedeki asitli ortamın mide duvarına zarar vermesini önler. İnce bağırsak öz suyu içindeki enzimler ise besinlerin sindirilmesini sağlar.
Sindirilen besinlerin emilimi mukoza tabakasında gerçekleşir. Mukoza tabakası besinlerin emilim yüzeyini artırmak için bağırsak boşluğuna doğru kıvrımlar oluşturur. Bu kıvrımlara villus denir. Villusların bağırsak boşluğuna bakan kenarlarındaki epitel hücreleri mikrovillus adı verilen sitoplazmik uzantılarla kaplıdır. Villus ve mikrovilluslar sayesinde ince bağırsağın emilim yüzeyi yaklaşık 600 kat artar. Sindirim sonucu oluşan besin monomerleri, villuslardaki kan ve lenf kılcalları tarafından emilerek dolaşım sistemine geçer.
Mideden onikiparmak bağırsağına gelen kimus, mide salgılarıyla karıştığı için asidiktir. Karaciğer ve pankreastan gelen salgıların onikiparmak bağırsağına dökülmesiyle kimusun asitliği azaltılır. Kimusun onikiparmak bağırsağına gelmesiyle buradan sekretin ve kolesistokinin hormonları salgılanır.
Sindirim Sisteminde Kalın Bağırsak
Sindirim kanalının en son bölümü olan kalın bağırsak ince bağırsaktan sonra gelir. 1-1,5 m uzunluğundadır ve üç bölümden oluşur. İnce bağırsakla birleştiği ilk bölüme çekum (kör bağırsak), orta bölüme kolon, son bölümüne rektum (düz bağırsak) denir. Rektum anüsle dışarıya açılan kısımdır. Kalın bağırsağın kolon adı verilen bölümü; yükselen kolon, yatay kolon ve inen kolon ile ince bağırsağı çevreler.
Kalın bağırsağın görevleri genel olarak şunlardır:
• Sindirilemeyen artık besinlerdeki suyu, safra tuzlarını ve bağırsaktaki bakteriler tarafından sentezlenen B ve K vitaminlerinin emilimini yaparak kana geçişini sağlar.
• B ve K vitamini üreten yararlı bakteriler için yaşam ortamı olur.
• Sindirim artıklarını geçici olarak depolar ve bunların peristaltik hareketlerle anüsten dışkı (feçes) olarak atılmasını sağlar.
Kalın bağırsakta ince bağırsaktan farklı olarak mukoza tabakasında villuslar ve enzim üreten hücreler bulunmaz. Bu nedenle kalın bağırsakta kimyasal sindirim gerçekleşmez. Kalın bağırsak ile ince bağırsağın birleştiği noktada kapak görevi gören bir yapı vardır. Bu yapı sayesinde kalın bağırsağın içindeki bakteri ve atık maddelerin ince bağırsağa geri dönmesi engellenir.
Ayrıca bakınız:
- Sindirim Sisteminin Sağlıklı Yapısının Korunması için Yapılması Gerekenler
- Sindirim Sistemi Rahatsızlıkları, Hastalıkları
- Sindirime (Sindirim Sistemine) Yardımcı Organlar
Dış Bağlantılar:
