Varyasyon, aynı türe ait bireyler arasında görülen çeşitliliktir.
Bakterilerden, bitkisel ve hayvansal organizmalara kadar her canlı türüne ait, karakteristik özellikleri belirleyen gen dizilimleri vardır. Aynı zamanda bir türe ait bireylerin de birbirinden farklı gen dizilimleri bulunur.
Tür içindeki genetik dizilimlerde görülen bu farklılıklar, genetik çeşitliliği yani genetik varyasyonları oluşturur. Her canlının gen diziliminin kendine özgü olması, farklı genotip ve fenotiplerin oluşmasına neden olur.
Örneğin insanlar; saç rengi ve şekli, göz yapısı, boy uzunluğu, genetik hastalıkları ve kan grupları gibi özellikler bakımından çeşitlilik gösterir. Aynı türe ait bitkilerin de birbirinden farklı özellikleri bulunur. Asma bitkisinde birbirinden farklı renkte ve şekilde üzümlerin olması, akşamsefalarının çiçek renklerinin farklılığı, gülün değişik biçimlerde ve renklerde çiçek vermesi örnek verilebilir.
Biyolojik çeşitliliğin temelinde genetik varyasyonlar bulunmaktadır. Aynı türe ait canlıların genetik varyasyonlar göstermesi biyolojik çeşitliliği artırırken farklı türler arasındaki varyasyonlar da biyolojik çeşitlilikte etkilidir.
Genetik Varyasyonların Biyolojik Çeşitliliği Açıklamadaki Rolü
Her tür kendine özgü ortak genlere sahiptir. Farklı türler ise birçok özelliği ile diğer türlerden ayrılır. Örneğin insan türünü diğer türlerden ayıran en önemli özellik, insanın gelişmiş beyin özellikleriyle birlikte düşünme ve çözüm üretme yeteneğidir. Aynı cinsin farklı türleri olan kurt ile tilkinin ortak özelliklerinin yanı sıra farklı özellikleri vardır. Kurt soğuk iklimlere uyum sağlarken tilki çeşitli iklimlere uyum sağlamaktadır.
Genetik varyasyonlara neden olan faktörler; mutasyon, kromozomların bağımsız dağılımı ve mayozdaki krossing over olayıdır.
Mutasyon, canlıların genlerinde meydana gelen rastgele ve kalıcı değişimler olarak tanımlanabilir. Bu değişimlere çeşitli çevresel faktörler neden olmaktadır. Mutasyonlar; canlının üreme hücrelerinde, üreme ana hücrelerinde veya vücut hücrelerinde gerçekleşebilir. Üreme ya da üreme ana hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar sonraki nesile aktarılabilirken vücut hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar, sadece o bireyle sınırlı kalır. Mutasyonlar, canlılarda genetik varyasyonlara ve bunun sonucunda da fenotipik çeşitlenmeye neden olur.
Mutasyonların birçoğu canlılarda zararlı hatta öldürücü olabilir. Genetik varyasyona neden olan diğer bir etmen mayoz sırasında kromozomların bağımsız dağılımıdır. Mayozda bireyin anne ve babasından aldığı homolog kromozom çiftlerinin birbirinden ayrılarak (mayoz 1-anafaz 1) hangi gamete gideceği tamamen şansa bağlı bir olaydır. Mayozda kromozomların birbirinden bağımsız olarak dağılımı sayesinde farklı genetik kombinasyonlara sahip gametler oluşur.
Mayozun profaz 1 evresinde gerçekleşen krossing over olayı da genetik varyasyonların nedenlerinden bir diğeridir. Krossing over olayı sayesinde kromozomlar yeni gen dizilimlerine sahip olur. Bu şekilde eşeyli üreyen canlılarda değişik gen kombinasyonlarına sahip gametler oluşarak tür içi genetik çeşitlilik artar.
Mutasyon, krossing over ve kromozomların bağımsız dağılımı gibi genetik varyasyon kaynakları gen dizilimlerinin değişmesine neden olur. Bunun sonucunda yeni gen kombinasyonları meydana gelir, buna rekombinasyon denir. Aynı türe ait bireylerin farklı genotiplere sahip olması, fenotip çeşitliliğini de artırır.
Genotipteki bu farklılıklar biyolojik çeşitliliğin temel nedenidir.
