Genetik olarak farklı iki ata bireyden gelen farklı iki üreme hücresinin birleşmesiyle yeni yavruların meydana gelmesine eşeyli üreme denir.
Yüksek yapılı bitki ve hayvanların çoğunda eşeyli üreme görülür. Aynı anne babadan dünyaya gelen kardeşlerin, aynı türe ait bitki ve hayvanların birbirinden farklılık göstermesinin temel nedeni eşeyli üremedir. Eşeyli üremenin temelini mayoz ve döllenme oluşturur.
İçindekiler
Mayoz
Mayozun amacı; diploit (2n) kromozomlu üreme ana hücrelerinden (eşey ana hücresi), haploit (n) kromozomlu üreme hücreleri meydana getirmektir, böylece nesiller boyunca kromozom sayısının sabitliğini sağlar. Mayoz sonucu oluşan hücreler farklılaşarak sperm ve yumurta gibi gamet hücrelerine dönüşür. Eşeyli üreyen canlılarda gametler döllenme yolu ile birleşerek diploit yapıdaki zigotu oluşturur.
Zigot seri mitozla gelişerek ergin bireyi meydana getirir. Mayoz sonunda oluşan gametler birbirinden farklıdır. Bu nedenle döllenme olayı ile bir araya gelen gametlerden gelişen bireyler de genetik olarak birbirinden farklı olmaktadır. Bölünmeden önce interfazda mayoz için gerekli tüm hazırlıklar yapılır. DNA kendini eşler, gerekli enzimler ve proteinler üretilir. Organel sayısı artırılır. Hayvan hücrelerinde sentrozom sayısı 2 katına çıkar. İnterfazdan sonra mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere bölünme iki aşamada gerçekleşir. Mayoz tamamlandığında haploit dört hücre oluşur.
Mayozun Evreleri
Mayoz 1
Mayoz 1; birbirini takip eden profaz 1, metafaz 1, anafaz 1 ve telofaz 1 olmak üzere 4 evrede gerçekleşir. Bu evrelerin ardından sitoplazma bölünmesi sonucunda kromozom sayısı bakımından haploit iki hücre oluşur.
Profaz 1
Mayozun en uzun süren evresidir. Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimeye başlar. Kromatin iplikler kromozomlar hâlinde belirginleşir. Zıt kutuplara doğru çekilen sentrozomlar arasında iğ iplikleri oluşturulur. Bu evrede homolog kromozomlar çiftler hâlinde yan yana dizilerek bir araya gelir. İki homolog kromozom veya dört kromatitten oluşan bu yapıya tetrat adı verilir.
Tetrat sayısı o hücrenin haploit kromozom sayısına eşittir. Çiftler hâlinde dizilmiş homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin temas noktalarına kiyazma denir. Homolog kromozomlar kiyazma bölgelerinden birbirine sarılır. Bu duruma sinapsis adı verilir. Sinapsis esnasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında gen alışverişi (parça değişimi) gerçekleşebilir. Bu olaya krossing over adı verilir.
Krossing over sayesinde kromozomlar yeni bir genetik dizilime sahip olur ve gamet çeşitliliği artar. Gamet çeşitliliğinin artması tür içi çeşitliliğin zenginleşmesine neden olur. Krossing over olayı her tetratta görülmeyebilir. Bir kromozom üzerindeki genler arası mesafe arttıkça krossing over olayının gerçekleşme olasılığı da artar.
Metafaz 1
Homolog kromozomlar farklı kutuplara gidecek şekilde sentromerlerinden iğ ipliklerine bağlanır ve hücrenin ekvatoral düzlemine getirilir.
Anafaz 1
Homolog kromozom çiftleri birbirinden ayrılır. Homolog kromozomlar kardeş kromatitleri birbirine bağlı kalarak zıt kutuplara doğru hareket eder. Profaz 1’de krossing over olayı gerçekleşmese bile homolog kromozomların rastgele hareket etmesi, oluşan hücrelerin genetik yönden farklı olmasını sağlar. Anafaz 1 sonunda her bir kutupta ana hücrenin kromozom sayısının yarısı kadar kromozom bulunur.
Telofaz 1
Kutuplara yerleşen haploit kromozom takımındaki her bir kromozom iki yeni kromatite sahiptir. Telofaz 1 ile sitokinez aynı zamanda gerçekleşir ve iki kardeş hücre oluşur. Oluşan hücrelerin kromozom sayısı ana hücrenin yarısı kadardır ve haploittir. Bazı canlı türlerinde çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşurken, bazı türlerde kromozomlar yoğunlaşmış şekilde kalır. Sitokinezde hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde orta lamel oluşumu gözlenir.
Mayoz 2
Kardeş kromatitlerin ayrılmasından dolayı mitoza benzer. Hayvan hücrelerinde bölünme başlamadan önce sentrozomlar kendini eşler. Mayoz 2; profaz 2, metafaz 2, anafaz 2, telofaz 2 ve sitokinezden oluşur.
Profaz 2
Çok kısa sürede tamamlanır. Çekirdek zarı ve çekirdekçikler eriyerek kaybolur ve iğ iplikleri oluşur.
Metafaz 2
Kardeş kromatitleri taşıyan kromozomlar hücrenin ortasında (ekvator düzleminde) tek sıra hâlinde yan yana dizilir ve sentromerleri ile iğ ipliklerine tutunur. Kardeş kromatitler profaz 1’de krossing over geçirmişlerse genetik olarak birbirinden farklıdır.
Anafaz 2
Hücrenin ekvator düzleminde dizilmiş olan kardeş kromatitler, iğ iplikleri sayesinde ayrılarak zıt kutuplara doğru hareket eder. Bu evreden itibaren kromozom olarak adlandırılır.
Telofaz 2
Kromozomlar kromatin iplikler hâlini alır. Çekirdek zarı ve endoplazmik retikulum yeniden oluşur. Çekirdekçik yeniden görünür hâle gelir. Telofaz 2 ve sitokinez birlikte tamamlanır. Telofaz 2 sonunda toplam dört yeni hücre oluşur. Oluşan hücreler ana hücrenin yarısı kadar kromozom ve DNA taşır.
Sitoplazma bölünmesinin (sitokinez) tamamlanmasıyla diploit kromozumlu üreme ana hücresinden haploit kromozomlu dört hücre meydana gelir. Bu evrenin tamamlanmasıyla mayoz tamamlanmış olur.
Mayoz evrelerinde kromozom sayısı ve DNA miktarı değişir.
Mitoz sonucu iki hücre oluşurken mayozla bir hücreden dört hücre oluşur.
Dna miktarı ve mayoz evresi grafiğinde mayoz 1 sonucu oluşan hücre ana hücrenin kromozomunun yarısı kadar olmuyor ama orada bir kafam karıştı . Açıklığa kavuşturur musunuz ??
Mayoz I sonucu kromozom sayısı 2n=2x olan hücre n=x’e düşer(örn:2n=4 >>n=2). Mayoz II’de kromozom sayısı değişmez.
GÜZEL BİR SİTE
TEŞEKKÜRLER
Teşekkürler